۲۲ اسفند سالروز درگذشت ایرج میرزا شاعر برجسته ایرانی

«ایرج میرزا» ملقب به «جلال الممالک» و «فخرالشعرا»، از جمله شاعران برجسته ایرانی در عصر مشروطیت و از پیشگامان تجدد در ادبیات فارسی بود. «ایرج میرزا» در قالب‌های گوناگون شعر سروده و ارزشمندترین اشعارش مضامین انتقادی، اجتماعی، احساسی و تربیتی دارند. شعر «ایرج» ساده و روان و گاهی دربرگیرنده واژه ها و گفتارهای عامیانه است و اشعار او از جمله اشعار اثرگذار بر شعر دوره مشروطیت بود.

«ایرج میرزا» در پاییز ۱۲۵۲ یا ۱۲۵۳ خورشیدی متولد شد. او فرزند «صدرالشعرا غلامحسین میرزا» و نوه « ایرج» پسر «فتحعلی شاه»  قاجار بود. پدر با تخلص «بهجت» شعر می‌سرود. وی تحصیلاتش را در مدرسه‌ دارالفنون تبریز یا همان «مدرسه‌ی مظفریه» گذراند و در همان‌جا بود که مقدمات عربی و فرانسه را آموخت.

هنگامی که «حسنعلی خان گروسی» ملقب به «امیرنظام گروسی» مدرسه‌ مظفری را در تبریز ساخت، «ایرج میرزا» معاونت آن مدرسه را برعهده گرفت. ایرج همچنین مدیریت ماهنامه‌ «ورقه» یا «ارگان دارالفنون تبریز» را که نخستین نشریه‌ دانشجویی ِ تبریز بود، نیز عهده‌دار شد. در نوزده سالگی لقب «ایرج بن صدرالشعرا» یافت. لیکن بزودی از شاعری دربار کناره گرفت و به مشاغل دولتی مختلفی از جمله کار در  وزارت فرهنگ پرداخت.

اصالت قاجاری و دردسر های آن

«ایرج» به گروهی از شاهزدگان قاجاری قاجار تعلق داشت که در حکمرانی بر کشور سهم مؤثری نداشتند ولی با این وجود، تعلق خاطر خود را به نسب و اشرافیت خود حفظ کرده بودند. او نیز مانند پدرش «صدرالشعرا»، گاه دچار فقر و تنگدستی می‌شد و از همین رو همفکری و همدردی با تهیدستان و روح اعتراض به نابرابری‌های اجتماعی در وی زنده بود. او به سبب خصلت ولخرجی، سفرهای مداوم و تغییر مکرر شغل، برخلاف میل باطنی خود گاه مجبور به مدیحه‌سرایی اعیان و اشراف می‌شد ولی به نحو ملایم اما مؤثر از این کار ابراز دلتنگی و بیزاری می‌کرد.

کلام شاعرانه توام با اعتراض

«ایرج» به همراه «ملک الشعرا بهار» رساترین صدای شعر دوره مشروطه بود. او بر خلاف «بهار» که از زاویه میهن‌پرستی به مشروطه می‌نگریست و بیشتر از روابط حاکم در اجتماع انتقاد می کرد.

آثار «ایرج میرزا» را می‌توان به ۲ بخش پیش و پس از مشروطه تقسیم کرد؛ اشعار دوره پیش از مشروطه او بیشتر قصایدی در ستایش رجال زمان و بزرگان قاجار است. بخش بزرگی از این دسته اشعار «ایرج» امروزه در دست نیست و اما اشعار دوره پس از مشروطه او، بیشتر به انتقادهای اجتماعی در قالب مضامین بکر اختصاص دارد و دارای اعتبار ادبی بیشتری هستند.

بخشی از آثار منظوم «ایرج میرزا» در پاسخ به مسابقات ادبی انجمن‌های شاعران یا نشریه های معتبر ادبی بوده‌است. قطعات «دل مادر» و «هدیه عاشق» در پاسخ به مطروحه‌های مجله های «ایرانشهر و اقدام» سروده شده‌اند.

استفاده تقریباً بی‌نظیر« ایرج» از زبان ساده و خروج او از چارچوب‌ها و قالب‌های رایج در شعر فارسی، باعث شده تا شعر او، جایگاه ویژه‌ای نسبت به شاعران هم دوره خود در ادبیات فارسی بیابد. او علاوه بر اینکه پا را از هنجارهای پذیرفته شده و رایج شعر دوره خود فراتر گذاشته، معانی و مضامین جدید و فلسفه واقع گرایانه‌ای را به شعر فارسی داخل می‌کند که باعث ایجاد فضای جدید ادبی پس از خود می‌شود. پرهیز از اغراق‌های غیرضروری رایج در شعر معاصرین و نزدیکی هرچه بیشتر به واقعیات روزمره، از خصوصیات شعر او است.

بیشتر بخوانید: چنگيز جليلوند، فردين و ايرج

حامی حقوق زنان

«ایرج» همچنین ازجمله نخستین مردانی در ایران شناخته می‌شود که از جنبش های حامی حقوق زنان حمایت کرده است.

سرانجام او در ۲۲ اسفند ۱۳۰۴ خورشیدی  درگذشت و در آرامگاه «ظهیرالدوله» در شمال تهران به خاک سپرده شد. روی سنگ قبر او نیز نوشته شد:

این که خفته است در این خاک منم
ایرجم ایرج شیرین‌سخنم

نامش ماندگار،یادش جاودان

خبرکانادا، مرجع اخبار روز سراسر کانادا